Ο ρόλος του Φυσικού Ιατρικής – Ακτινοφυσικού
Ο Φυσικός Ιατρικής - Ακτινοφυσικός είναι κάτοχος πτυχίου Φυσικής, διετούς Μεταπτυχιακού τίτλου Ειδικότητας στην Ιατρική Φυσική – Ακτινοφυσική με Κλινική Εξειδίκευση ενός έτους. Πιστοποιείται με δύο άδειες εξασκήσεως επαγγέλματος από το Υπουργείο Υγείας μετά από επίπονες εξετάσεις: Άδεια Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών και Άδεια Μη-Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών. Συνήθως έχει εκπονήσει και διδακτορική διατριβή σε ιατρικά θέματα διάρκεια 3-4 ετών. Εν τέλει, ο Φυσικός Ιατρικής - Ακτινοφυσικός είναι επιστήμονας με 7 έως 11 έτη μεταλυκειακών σπουδών στις οποίες εκτός των άλλων περιλαμβάνεται μεγάλο όγκος γνώσεων ιατρικής, βιολογίας, τεχνολογίας, ηλεκτρονικών, χημείας και πληροφορικής.
Ο Ακτινοφυσικός είναι ο βασικός υπεύθυνος για τις προδιαγραφές όλων των μηχανημάτων που χρησιμοποιούν ιοντίζουσα ακτινοβολία για διάγνωση ή θεραπεία, όπως είναι πχ οι μονάδες ακτινοθεραπείας, ακτινοδιάγνωσης και πυρηνικής ιατρικής. Πριν από την εγκατάσταση αυτών των μηχανημάτων στο νοσοκομείο ο ακτινοφυσικός ιατρικής εκπονεί την μελέτη ακτινοπροστασίας των χώρων, προσωπικού και ασθενών και στη συνέχεια επιβλέπει την εγκατάστασή τους. Οι έλεγχοι αποδοχής και ασφαλούς λειτουργίας είναι ευθύνη του ακτινοφυσικού ιατρικής. Όταν ολοκληρωθούν οι πολυήμερες έως και πολύμηνες αυτές διαδικασίες και τεθούν σε λειτουργία οι μονάδες, ο Ακτινοφυσικός έχει την ευθύνη επίβλεψης και εκτέλεσης όλων των περιοδικών ποιοτικών ελέγχων ανάλογα με την αναγκαιότητα για κάθε μονάδα και τις προδιαγραφές των διεθνών πρωτοκόλλων ελέγχου.
Ο ρόλος στην Ακτινοθεραπεία
Η ακτινοθεραπεία είναι η ιατρική πράξη κατά την οποία υψηλής ενέργεια ακτινοβολία κατευθύνεται στοχευμένα σε καρκινικά κύτταρα και ιστούς με σκοπό την συρρίκνωση και την τελική εξάλειψη της νεοπλασίας.
Ο Ακτινοφυσικός ως μέλος της ογκολογικής ομάδας έχει την συνολική υπευθυνότητα για τα φυσικά – τεχνικά θέματα της ακτινοθεραπείας του ασθενούς, την δοσιμετρία του ακτινοθεραπευτικού μηχανήματος και την ασφαλή χορήγηση της δόσης ακτινοβολίας (για τους αναπόφευκτα ακτινοβολούμενους υγιείς ιστούς).
Ο Ακτινοφυσικός συνεργάζεται με τον Ακτινοθεραπευτή – Ογκολόγο για τον καθορισμό της θεραπείας του ασθενούς, εκτελεί ή/και επιβλέπει, στο ειδικευμένο υπολογιστικό σύστημα, τον σχεδιασμό του πλάνου θεραπείας, την διάταξη των δεσμών της ακτινοβολίας του μηχανήματος ακτινοθεραπείας, ώστε να επικεντρώνονται στον κακοήθη όγκο αποφεύγοντας κατά το δυνατόν τους γειτονικούς ιστούς. Μαζί με όλα τα μέλη της ομάδας φροντίζουν η όλη διαδικασία να είναι ακριβής σε όλα τα βήματά της: Υπολογιστικός Σχεδιασμός, Εξομοίωση Θεραπείας στον Εξομοιωτή και Ακτινοθεραπεία στον Γραμμικό Επιταχυντή.
Στις σύγχρονες τεχνικές (IMRT, IGRT, VMAT) αλλά και στις εξειδικευμένες θεραπείες όπως είναι η Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία η συμβολή του Ακτινοφυσικού είναι θεμελιώδης και εξασφαλίζει την ακριβή εφαρμογή τους.
Επίσης κατά την θεραπευτική αγωγή με χρήση ραδιενεργών υλικών τα οποία εισάγονται ή εμφυτεύονται στον ασθενή, τη λεγόμενη βραχυθεραπεία, ο Ακτινοφυσικός είναι υπεύθυνος για τον ασφαλή χειρισμό των ραδιενεργών πηγών και την δοσιμετρία τους.
Η εφαρμογή πρωτοκόλλων ποιοτικού ελέγχου και η επίβλεψη / εκτέλεση των αντίστοιχων διαδικασιών από τον Ακτινοφυσικό εξασφαλίζουν την εκτέλεση της ακτινοθεραπείας με τρόπο ακριβή και επαναλήψιμο.
Ο ρόλος στην Πυρηνική Ιατρική
Στην Πυρηνική Ιατρική χορηγούνται στον ασθενή (δια του στόματος, ενδοφλέβια ή με εισπνοή) ραδιενεργές ουσίες – λέγονται "ραδιοφάρμακα" – για απεικονιστικό ή θεραπευτικό σκοπό. Κατά την απεικόνιση, ειδικές κάμερες (γ-καμερα, SPECT, PET) ανιχνεύουν και απεικονίζουν την κατανομή του ραδιοφαρμάκου στον ανθρώπινο σώμα. Από τις πληροφορίες που συλλέγουν είναι δυνατή η ανάδειξη παθολογικής κατάστασης ή λειτουργίας των οργάνων που απεικονίζονται. Στην θεραπεία, τα ραδιοφάρμακα καθηλώνονται σε συγκεκριμένους ιστούς – όργανα και δρουν στοχευμένα μόνο στους ιστούς οι οποίοι ασθενούν.
Ο Ακτινοφυσικός συμμετέχει στην ομάδα Πυρηνικής Ιατρικής, μαζί με τους Πυρηνικούς Ιατρούς, Τεχνολόγους και Νοσηλευτές. Ο Ακτινοφυσικός αποτιμά και χειρίζεται τα θέματα που προκύπτουν από την χρήση ανοικτών πηγών ακτινοβολίας όπως είναι τα ραδιαφάρμακα και γενικότερα φυσικής των πυρηνικών ιατρικών εφαρμογών.
Χρησιμοποιεί τις γνώσεις του σχετικά με τις πιθανές παρενέργειες της ακτινοβολίας στους ασθενείς και την επιβάρυνση του ιατρικού προσωπικού και των συγγενών και αναπτύσσει ακριβείς μεθόδους για την αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη, ακτινικά, δοσολογία. Επίσης διαθέτει την τεχνογνωσία για την ανάλυση εικόνων αλλά και δεδομένων κατά την διαδικασία χορήγησης ραδιενεργών ουσιών.
Ο ρόλος στην Ακτινοδιάγνωση
Στην Ακτινοδιαγνωστική και στην Ψηφιακή Απεικόνιση ο Ακτινοφυσικός εργάζεται με τεχνολογίες υψηλής ποιότητας και ακρίβειας, όπως π.χ. ο Αξονικός (CT) και ο Μαγνητικός (MR) Τομογράφος οι οποίοι απεικονίζουν την ανατομία και τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Αυτές οι τεχνολογίες επιτρέπουν στους Ιατρούς Ακτινολόγους να διακρίνουν ανωμαλίες, ακόμη και πολύ μικρού μεγέθους ή και να παρακολουθούν φυσιολογικές διαδικασίες, όπως π.χ. η ροή αίματος. Ο ρόλος του Ακτινοφυσικού είναι η διασφάλιση της αποτελεσματικής και ασφαλούς χρήσης αυτών των τεχνολογιών.
Συχνά ο Ακτινοφυσικός συμμετέχει σε θεραπευτικές πράξεις εφαρμόζοντας π.χ. καθοδηγητικά απεικονιστικά εργαλεία στην νευροχειρουργική εγκεφάλου ή / και στην επεμβατική ακτινολογία.
Η Ιατρική Φυσική έχει συνεισφέρει τα μέγιστα στην πρόοδο της ιατρικής απεικόνισης. Απτή απόδειξη η πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου του μαστού. Τα απεικονιστικά εργαλεία για την διάγνωση της νόσου, μαστογραφία, CT, MRI, PET και υπέρηχοι έχουν αναπτυχθεί, ελεγχθεί και τυποποιηθεί από Ακτινοφυσικούς σε στενή συνεργασία με ακτινολόγους.
Οι Ακτινοφυσικοί ήταν οι πρώτοι οι οποίοι ανέπτυξαν πρότυπα και πρωτόκολλα τα οποία στην συνέχεια υιοθετήθηκαν από την Πολιτεία ως Νόμοι, με αποτέλεσμα την βελτίωση της εικόνας και την μείωση της απορροφούμενης δόσης από τον ασθενή κατά τις ακτινοδιαγνωστικές εξετάσεις.
Ακτινοπροστασία
Η εφαρμογή των ακτινοβολιών στο ανθρώπινο σώμα ενέχει κινδύνους. Για παράδειγμα, η ακτινοβολία όταν χρησιμοποιείται για την θανάτωση των καρκινικών κυττάρων, προκαλεί επίσης σοβαρές βλάβες και στα υγιή κύτταρα. Όλες οι δραστηριότητες των Ακτινοφυσικών στο νοσοκομείο και γενικά στις δομές υγείας που έχουν σαν σκοπό της ασφαλή χρήση της ακτινοβολίας περιγράφονται με μία λέξη: "ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ".
Η Ακτινοπροστασία με νομικά και επιστημονικά υπεύθυνο το Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής (ΕΙΦ) του Νοσοκομείου και κατ' επέκταση τον Ακτινοφυσικό ("Κανονισμός Ακτινοπροστασίας", 216/Β/6-3-2001) περικλείει όλες εκείνες τις ενέργειες και διαδικασίες οι οποίες, αφενός διασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας (αναγκαία δόση για καταστροφή του καρκινικού ιστού) ή της διάγνωσης (αναγκαία δόση για την σαφή και ευκρινή απεικόνιση) και αφετέρου διασφαλίζουν ότι η απορροφούμενη δόση από τους εκτιθέμενους υγιείς ιστούς είναι η ελάχιστη δυνατή.
Αυτό επιτυγχάνεται πρακτικά με: ● την επιλογή κατάλληλων ακτινοβολητών τελευταίας τεχνολογίας και τον διαρκή έλεγχό τους, ● την ασφαλή χρήση των μονάδων και τον έλεγχο της έκθεσης με κατάλληλους μετρητές ακτινοβολίας, ● τον σχεδιασμό κατάλληλων θωρακίσεων, ● την ασφαλή χρήση και αποθήκευση των ραδιενεργών ουσιών και την παροχέτευση των ραδιενεργών λυμάτων εκτός νοσοκομείου, ● την δημιουργία πρωτοκόλλων πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης ακτινικών ατυχημάτων καθώς και εξουδετέρωσης ραδιομολυσμένων περιοχών, ● την παρακολούθηση, την εκπαίδευση και βοήθεια προς εργαζόμενους και Διοικήσεις Οργανισμών ώστε να γίνονται σεβαστοί και να εφαρμόζονται οι κανονισμοί ακτινοπροστασίας, κ.α.
Έρευνα και Διδασκαλία
Παρά πολλοί Ακτινοφυσικοί ασχολούνται με την ιατρική έρευνα, σε Πανεπιστήμια, Νοσοκομεία και Ερευνητικά Κέντρα. Τα επιτεύγματά τους, από την εποχή των Wilhelm Roentgen και Marie Curie έως σήμερα, εξασφάλισαν καλύτερες θεραπείες του καρκίνου και καλύτερες και ακριβέστερες διαγνώσεις.